Δευτέρα 16 Ιανουαρίου 2012

ΟΥΙΛΙΑΜ ΦΩΚΝΕΡ- Καθώς ψυχορραγώ

Θηρεύοντας τον τύπο.....βιβλιοπαρουσίαση της Ντορας Mακρη

 

ΟΥΙΛΙΑΜ ΦΩΚΝΕΡ
Καθώς ψυχορραγώ
εκδ. Κέδρος, σελ. 302
 

Το 2012 συμπληρώνονται 50 χρόνια από τον θάνατο του Ουίλιαμ Φώκνερ, ο οποίος συγκαταλέγεται ανάμεσα στους τρεις πιο σημαντικούς Αμερικανούς συγγραφείς, πλάι στους Τουέιν και Πόε, ενώ η μυθοπλαστική του δεξιότητα και επίδραση στις επόμενες γενιές είναι ισοδύναμη με αυτήν του Τζέιμς Τζόις. Οπως συμβαίνει με τον Τζόις, τα κείμενα του Φώκνερ χαρακτηρίζονται σύνθετα και απαιτητικά, καθώς σ’ αυτά συνυπάρχουν λαϊκοί γλωσσικοί ιδιωματισμοί και γλαφυρή ρητορεία, πρωτοποριακή γραφή και παραδοσιακός τρόπος αφήγησης, χρονικές ανακολουθίες, πυκνή συντακτική δομή, φανταστικά τοπωνύμια και τοτεμικά σύμβολα, καθώς και πλήθος χαρακτήρων με συγγενικές σχέσεις και ίδια ονομασία.
Λαμβάνοντας υπόψη τη μεταφραστική δυσκολία που προκύπτει κατά την απόδοση στα ελληνικά τόσο απαιτητικών κειμένων, είναι ευτυχής η συγκυρία της επανέκδοσης της διάσημης νουβέλας «Καθώς ψυχορραγώ», στην κλασική μετάφραση του Μένη Κουμανταρέα.
Γραμμένο σε μόλις 6 βδομάδες το 1929, το μυθιστόρημα που ο ίδιος ο Φώκνερ θεωρούσε «το αριστούργημά» του, αφηγείται το οδοιπορικό μιας αγροτικής οικογένειας, που παλεύει με τα στοιχεία της φύσης και του ασυνείδητου, για να φτάσει από την επαρχία που διαμένει στη μεγάλη πόλη του Τζέφερσον, προκειμένου να ενταφιάσει τη νεκρή μητέρα στον οικογενειακό τάφο.

Πολλά εμπόδια 
Στη διάρκεια του ταξιδιού, οι Μπάντρεν (πατέρας, 4 γιοι και 1 κόρη) συναντούν πολλούς ανθρώπους και πολλά εμπόδια, που διαταράσσουν τη συγκρότηση και τις σχέσεις της οικογένειας. Απληστία, αθωότητα, απομάκρυνση από τις ρίζες, εισβολή του πολιτισμού στην επαρχία, φτώχεια, αντοχή και αξιοπρέπεια, όλα εμπλέκονται σ’ αυτό το «επικό, τραγικό και συνάμα γελοίο» ταξίδι. Ταυτόχρονα, εναλλάσσονται η νατουραλιστική γραφή με μοντερνιστικά μορφολογικά στοιχεία, το επικό με το λυρικό, και το λογικό με το άλογο.
Μέσα από τα 59 κεφάλαια που αφηγούνται 15 διαφορετικοί χαρακτήρες με μορφή εσωτερικού μονολόγου (η νεκρή μητέρα, τα 5 παιδιά, ο σύζυγος, οι γείτονες), ο Φώκνερ πετυχαίνει να φιλοτεχνήσει μια μνημειώδη τοιχογραφία του αμερικανικού Νότου.
Οταν ένας έμπειρος και καταξιωμένος συγγραφέας, όπως ο Μένης Κουμανταρέας, αναλαμβάνει τη μετάφραση ενός τόσο προκλητικά ιδιόρρυθμου έργου, το αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να είναι συναρπαστικό. Ο Κουμανταρέας σκύβει με αγάπη και σεβασμό στο κείμενο και πετυχαίνει να κρατήσει ζωντανή την υφολογική διαφορά ανάμεσα στις 15 αφηγηματικές φωνές. Τις «ηδονικές» δυσκολίες του κειμένου επισημαίνει πρώτος ο Κουμανταρέας στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης (1970), κάνοντας τον αναγνώστη μέτοχο των προβλημάτων και των αποφάσεων που αναγκάστηκε να πάρει στη διάρκεια της μετάφρασης.
Ωστόσο, στην πρόσφατη επανακυκλοφορία της νουβέλας, το 2011, ο αναγνώστης θα περίμενε την επικαιροποίηση της έκδοσης του 1970, ίσως με ένα νέο πρόλογο από τον μεταφραστή, ίσως με μια εισαγωγή που θα παρουσίαζε νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις του κειμένου. Π.χ. ενώ έχει δοθεί έμφαση στην προφητική και ποιητική φωνή του γιου Νταρλ, καθώς αυτή πλησιάζει περισσότερο στις απόψεις του συγγραφέα, σύγχρονες προσεγγίσεις αναδεικνύουν τη φωνή της μητέρας ως σημαντική, εξετάζοντας τις σχέσεις των δύο φύλων, την αναγκαστική μητρότητα, τον αυτο-θυσιαστικό ρόλο της γυναίκας και την αμφισβήτηση της γλώσσας της πατριαρχικής κοινωνίας. Η υλικότητα του νεκρού σώματος της μητέρας –οσμή λόγω της σήψης και νεκρική ακαμψία– γεννά ερωτήματα σχετικά με την αντιμετώπιση του θανάτου και τα ταφικά έθιμα κάθε εποχής, καθώς και τις επιπτώσεις που έχουν στη ζωή και τον τρόπο που σκεπτόμαστε και ενεργούμε.
Εξάλλου, η φτώχεια που μαστίζει τον αμερικανικό Νότο, αναδεικνύει μια κοινωνία με έντονους ταξικούς διαχωρισμούς και όχι φυλετικούς, όπως παραδοσιακά αναπαρίσταται ο Νότος.
Είναι προφανές πως οι προκλήσεις της νεωτερικότητας και τα σύγχρονα διλήμματα βρίσκονται στο επίκεντρο του συνολικού έργου του Φώκνερ. Για το λόγο αυτόν, έχει επηρεάσει πλήθος συγγραφέων, ενώ το Χόλιγουντ έχει κατά καιρούς μεταφέρει έργα του στη μεγάλη οθόνη, παρόλο που γενικά θεωρούνται μη «κινηματογραφήσιμα». Αρκετά μυθιστορήματα και διηγήματα έχουν γίνει ταινίες στις δεκαετίες 1950 και 1960, ενώ ο ίδιος ο Φώκνερ είχε συνεργαστεί στη συγγραφή μερικών από τα σενάρια των ταινιών αυτών. Είναι γνωστή άλλωστε η πετυχημένη αλλά τραυματική σχέση του με το Χόλιγουντ.

Στο Χόλιγουντ 
Παρά την εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία έργων όπως «Ο μεγάλος ύπνος» (Τσάντλερ) και «Να έχεις και να μην έχεις» (Χέμινγουεϊ), ο Φώκνερ δεν ήταν παρά ένας «σεναριογράφος κατά παραγγελία», που αναγκαζόταν να υποτάσσει τη δημιουργική του φαντασία στις επιταγές του Χόλιγουντ. Σήμερα όμως, που η κινηματογραφική βιομηχανία δίνει περισσότερες ευκαιρίες, ακόμη και η πολυφωνική νουβέλα «Καθώς ψυχορραγώ» μεταφέρεται στη μεγάλη οθόνη σε σκηνοθεσία Τζέιμς Φράνκο, του ηθοποιού που έγινε ευρύτερα γνωστός από τις ταινίες του «Spider-Man» και του οποίου ο θαυμασμός για τον Φώκνερ έχει τις ρίζες του στην εποχή που ήταν φοιτητής αγγλικής φιλολογίας.

Κυριακή 15 Ιανουαρίου 2012

Κ. ΦΟΥΕΝΤΕΣ - Η θέληση και η τύχη

Θηρεύοντας τον τύπο.....βιβλιοπαρουσίαση της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΧΙΝΑ

ΚΑΡΛΟΣ ΦΟΥΕΝΤΕΣ
Η θέληση και η τύχη
Μετ.Μαργαρίτα Μπονάτσου
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 487

Στοχασμός πάνω στην ιστορία, αναζωογονητική επίκληση αρχαίων μύθων, αποτύπωση του κοινωνικού χάους στο σύγχρονο Μεξικό - πάνω απ' όλα όμως ένας διάλογος με τους νεκρούς είναι το τελευταίο μυθιστόρημα του Κάρλος Φουέντες. Ο κεντρικός αφηγητής είναι ένα κομμένο κεφάλι: πελεκημένο από τη ματσέτα μιας ανελέητης συμμορίας, ασώματο αλλά λαλίστατο, ανήκει στον 27χρονο Χοσουέ Ναδάλ, συμβολίζει το πεπρωμένο όλων όσοι δολοφονούνται στο Μεξικό από τα καρτέλ των ναρκωτικών και τις διμοιρίες θανάτου και έχει αριθμό: είναι το χιλιοστό μέχρι στιγμής κομμένο κεφάλι σε μια χώρα βουτηγμένη στη διαφθορά και τη βία, μια χώρα με χίλια πρόσωπα όπου τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται, το φανταστικό και το πραγματικό αλληλοπεριχωρούνται, το παρελθόν και το παρόν μπλέκονται αξεδιάλυτα, δίχως όμως το πρώτο να διδάσκει και δίχως το δεύτερο να υπόσχεται.
Σπειροειδής πλοκή
Είναι ένα βιβλίο με σπειροειδή πλοκή που απλώνεται ακανόνιστα και κουλουριάζεται περί τον εαυτό της μια παιγνιώδης αναθεώρηση της ιδέας ενός μυθιστορήματος που ανταγωνίζεται την ιστορία. «Η ηθική και λογοτεχνική ταυτότητα ενός μυθιστορήματος βρίσκεται στην ημιτελή μορφή του, στο γεγονός ότι παραμένει αέναα ανοιχτό», έχει πει κάποτε ο Φουέντες και αυτό ακριβώς είναι η θέληση και η τύχη: κωμωδία, σάτιρα, αλληγορία και ταυτόχρονα λαμπρός πολιτικός σχολιασμός, τούτο το βιβλίο, πολυφωνικό και πολυπλόκαμο, θέτει το αέναα εκκρεμές ζήτημα της θέλησης για δύναμη και δεν κλείνει, γιατί ένα τέτοιο ερώτημα δεν μπορεί ποτέ να απαντηθεί οριστικά.
Ο ήρωας αφηγείται μετά θάνατον την ιστορία του: τη φιλία του με έναν προικισμένο συμμαθητή του, τον Χερικό, τη θερμή τους συμμαχία, την κοινή ενηλικίωση, την αναπόφευκτη απομάκρυνσή τους, καθώς οι δυο τους θα ενσαρκώσουν διαφορετικές θέσεις κοινωνικής δράσης, υπηρετώντας όμως αμφότεροι τους δύο πόλους της εξουσίας στο Μεξικό, την πολιτική και την οικονομία. Γύρω από το ζεύγος των πρωταγωνιστών ο Φουέντες κινεί δεκάδες πρόσωπα πραγματικά και μυθικά, μερικά έως και αναγνωρίσιμα, και συνυφαίνει την καταιγιστική πλοκή με αναφορές στη Βίβλο, την αρχαία ελληνική μυθολογία, την επαναστατική προϊστορία του Μεξικού, τη δυτική φιλοσοφία (Αυγουστίνος, Σπινόζα, Νίτσε) και τον πολιτικό στοχασμό (Μακιαβέλι).
Αγωνία
Σαν μαύρο νήμα διαπερνάει το μυθιστόρημα η αγωνία του συγγραφέα για τη σύγχρονη εξαχρείωση και το άδηλο, όσο και απειλητικό μέλλον του Μεξικού. «Το μεγάλο δράμα του Μεξικού», λέει λίγο πριν από το τέλος ο Δον Αντόνιο Σανχινές, ο πανούργος πολιτικός μεσάζων και μέντορας των δύο φίλων, «είναι ότι το έγκλημα έχει αντικαταστήσει το κράτος. Το κράτος, ξεχαρβαλωμένο από τη δημοκρατία, παραχωρεί την εξουσία του στο έγκλημα, που βρίσκεται υπό την αιγίδα της δημοκρατίας».

Βακιρτζής Γεώργιος

Η Σχολή των Αθηνών Νο 2, 1974

Επισκέφθηκα τη γλυπτοθήκη στο Γουδί κι αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι ένας πίνακας του Βακιρτζή με τίτλο Η Σχολή των Αθηνών Νο 2. Η ειρωνεία και η ελεύθερη διασκευή, μια  σουρεαλιστική διαχρονικότητα. Και μόνο γι΄ αυτό άξιζε η επίσκεψη.
Και σαφώς το πρωτότυπο έργο του Ραφαήλ.



Βακιρτζής Γεώργιος (1923 Μυτιλήνη - 1988 Αθήνα)

Καλλιτέχνης ανθρωποκεντρικός, ο Βακιρτζής χρησιμοποιεί στοιχεία από την τέχνη της γιγαντοαφίσας, της λαϊκής ζωγραφικής αλλά και της εξπρεσιονιστικής γραφής, που συνδυάζει με φόντο μεγάλες κλασικές συνθέσεις του παρελθόντος, για να αποτυπώσει με ένα προσωπικό ύφος τους προβληματισμούς του σχετικά με τα ιστορικά και πολιτικά βιώματα της ελληνικής κοινωνίας.
 

 Μίλλυ από "Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ", 1959
 
 
 Η απελευθέρωση των Ελλήνων 1944-45, 1977
 
 
 Οδόφραγμα Νο 7, 1977